3 kwietnia br. nasza szkoła miała zaszczyt gościć p. prof. dr hab. Zofię Zarębiankę – poetkę i eseistkę, profesor w Katedrze Literatury XX wieku na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także ekspertkę w zakresie literaturoznawstwa i interpretacji tekstów literackich. Pani profesor wygłosiła wykład na temat: „Karol Wojtyła jako pisarz”. Wydarzenie to odbyło się dzięki współpracy między naszym Liceum a Wydziałem Polonistyki UJ oraz było związane z obchodzoną 2 kwietnia 20. rocznicą śmierci papieża.

Pani profesor ukazała nam, że Karol Wojtyła to ważna postać, która odegrała doniosłą rolę w historii Polski nie tylko jako duchowy przewodnik, ale także jako pisarz łączący w swojej twórczości filozoficzne dociekania z głęboką teologią. Jego pisarstwo – przepełnione subtelną wrażliwością i mądrością – wykraczało poza tradycyjnie pojmowane granice literatury. Pani profesor podkreśliła, że sylwetkę wybitnego Polaka nie należy wiązać tylko z postacią świętego wznoszonego na ołtarze w Kościele rzymskokatolickim, lecz także z wybitnym i wielowymiarowym artystą, który krzewił sztukę i uprawiał aktorstwo pod czujnym okiem Mieczysława Kotlarczyka. Karol Wojtyła przyszedł na świat w latach 20. XX wieku, co podkreśla jego przynależność do pokolenia Kolumbów, do którego należeli też inni polscy poeci, m.in. Anna Kamieńska, Zbigniew Herbert i Julia Hartwig.

Podczas wykładu pani profesor wskazała także na złożoność recepcji literackiej Karola Wojtyły. Zwróciła uwagę na to, że przez wiele lat twórczość przyszłego papieża nie była szeroko omawiana ani publikowana, co w pewnym stopniu wpłynęło na jej marginalizację w obrębie polskiej literatury współczesnej. Dopiero po objęciu przez Wojtyłę godności kardynała, a następnie papieża, jego dorobek literacki zaczął być interpretowany przez pryzmat jego biografii i działalności duszpasterskiej. Z jednej strony zatarło to możliwość obiektywnej oceny wartości artystycznej jego utworów, z drugiej jednak uczyniło z niego postać literacką o unikalnym statusie.

Pani profesor podkreśliła również, że Wojtyła stanowi swego rodzaju osobną wyspę na mapie polskiej literatury XX wieku. Jego twórczość nie wpisuje się bezpośrednio ani w poezję okresu międzywojennego, ani w literaturę powojenną. W okresie dwudziestolecia międzywojennego problematyka religijna w literaturze była raczej marginalna – poza postacią Jerzego Lieberta trudno wskazać innego znaczącego poetę, który w tak wyrazisty sposób podejmowałby tematykę duchową. Karol Wojtyła stworzył natomiast osobny nurt, który wplatał duchowość w rozważania egzystencjalne, moralne i metafizyczne, czerpiąc zarówno z tradycji romantycznej, jak i awangardowej.

Podczas wykładu prelegentka szczególną uwagę zwróciła na inspiracje literackie Wojtyły, akcentując odniesienia do poezji Cypriana Kamila Norwida. W tym kontekście pojawiła się także refleksja nad możliwymi wpływami Drugiej Awangardy na twórczość duchownego. Choć często kojarzony jest z idiomem tradycyjnym, jego wiersze i dramaty wykazują formalne oraz tematyczne cechy wspólne z poezją Drugiej Awangardy lat 30., zwłaszcza w zakresie języka i obrazowania. Wojtyła z pewnością znał twórczość ówczesnych poetów eksperymentalnych – wśród nich futuryści oraz twórcy skupieni wokół krakowskiej „Zwrotnicy” i jej lidera Tadeusza Peipera mieli duży wpływ na ówczesne tendencje literackie. Co więcej, niemal do końca życia Wojtyła miał przy swoim łóżku tomik wierszy Emila Zegadłowicza, co pokazuje, że pozostawał otwarty na różnorodne nurty literackie.

W trakcie prelekcji wykładowczyni zwróciła także uwagę na rozwój twórczości określany „dojrzewaniem twórczym” Karola Wojtyły. Pani profesor podkreśliła, że jego pierwsze próby literackie – jeszcze przedwojenne wprawki poetyckie – nie zapowiadały tak dynamicznego rozwoju. Dopiero w czasie II wojny światowej, w okresie dramatycznych przeżyć i duchowego dojrzewania, jego poezja nabrała wyrazistego, dojrzałego kształtu. Utwór „Pieśń o Bogu ukrytym”, napisany w czasie wojny, stanowił moment przełomowy, zapowiadający późniejszy „Tryptyk rzymski”. W obu tych utworach powraca charakterystyczny dla Wojtyły motyw akwatyczny – woda jako metafora duchowej głębi. Pani profesor zauważyła, że motyw ten łączy Wojtyłę także z poezją Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, w której również odnajdujemy podobną symbolikę.

Podczas wykładu prelegentka omówiła ponadto znaczenie teatru rapsodycznego w twórczości dramatycznej Wojtyły. Teatr ten, zakorzeniony w tradycji słowa żywego i recytacji, stał się dla niego przestrzenią do wyrażania głębokich treści filozoficznych i duchowych. Jego dramaty i teksty sceniczne – choć mniej znane niż jego poezja – stanowią istotny element jego dorobku artystycznego. Celebrację słów widać bardzo wyraźnie w utworach: „Przed sklepem jubilera” czy „Promieniowanie ojcostwa”.

Nie sposób pominąć również odkryć związanych z twórczością Karola Wojtyły. Podczas spisywania opracowań edytorskich, na podstawie rękopisów papieża, pod kierunkiem prof. Jacka Popiela odnaleziono tekst Wojtyły pt. „Jestem ciągle na tym samym brzegu”. Głównym tematem utworu, datowanego na rok ok. 1940, był dylemat wyboru między powołaniem kapłańskim a miłością do Marii, z którą miał uczęszczać na lekcje języka francuskiego. Według badaczy pierwowzór stanowiła „Katedra” Jorisa-Karla Huysmansa, francuskiego pisarza żyjącego na przełomie XIX i XX wieku. Wielkim odkryciem stała się także korespondencja udostępniona przez Wandę Połtawską – bliską znajomą Jana Pawła II w czasie trwających rekolekcji beskidzkich.

Na zakończenie pragniemy serdecznie podziękować pani profesor Zofii Zarębiance za poświęcony czas i niezwykle cenne wskazówki dotyczące postaci Karola Wojtyły jako poety. Wykład był cenną lekcją literatury polskiej, a przekazana nam wiedza na pewno na długo pozostanie w naszej pamięci. Często będziemy wracać do pani dzisiejszych słów, które będą nam pomagały postrzegać Papieża Polaka nie tylko jako zwierzchnika Kościoła oraz świętego, lecz także jako wielowymiarowego literacko poetę.

W imieniu słuchaczy wykładu

Julia Hałat, kl. IId